ام‌الفسادي به نام الكل

دكتر محمدامين زارع
متخصص اورژانس و عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشكي تهران

هشدار درباره مصرف مشروبات الكلي كه به عنوان يك اقدام نابهنجار زمينه‌ساز جرايم بسياري است، همواره مورد توجه كارشناسان بوده و هست. بخصوص از زماني كه مشروبات الكلي از نوع تقلبي آن نيز وارد بازار شد. باعث تاسف است كه بگويم اكثر مصرف‌كنندگان اين مشروبات دست‌ساز و البته بسيار خطرناك را جوانان كم‌سن و سال و اقشار كم‌درآمد جامعه تشكيل مي‌دهد، زيرا از قيمت پاييني برخوردار است و آنچه كه باعث نگراني خانواده‌ها و مسوولان در رابطه با مصرف مشروبات الكلي تقلبي شده، علاوه بر سرپيچي از قوانين ديني آثار مخربي است كه بر بدن وارد مي‌نمايد تا جايي كه اغلب باعث مرگ شده و چنانچه فرد مصرف‌كننده خيلي شانس بياورد و جان سالم به در ببرد تا آخر عمر درگير عوارض آن خواهد بود، عوارضي كه هرگز قابل جبران نيست.
حتما شما هم بارها از رسانه‌هاي عمومي اخباري درباره مسموميت و قرباني شدن تعداد زيادي از جوانان در مهماني‌ها و پارتي‌هاي شبانه شنيده‌ايد. آمارها حاكي از آن است كه سن مصرف مشروبات الكلي روز به روز رو به كاهش است و بيشترين قربانيان آن را جوانان و نوجواناني تشكيل مي‌دهند كه دور از چشم خانواده‌ها و صرفا براي تفريح به مصرف آنها رو آورده‌اند. اگرچه اين مساله بسيار تلخ است، اما به هر حال واقعيتي است كه وجود دارد و تلاش مضاعف مسوولان و كارشناسان مسائل اجتماعي را براي حل آن مي‌طلبد.
الكلي كه به عنوان مشروب مورد استفاده قرار مي‌گيرد از بسياري از خوراكي‌ها مثل كشمش، خرما و انگور تهيه مي‌شود و نام شيميايي آن اتانول است. در بدن انسان آنزيم‌هايي وجود دارد كه اتانول را تجزيه كرده و پس از متابوليت، مي‌تواند در قسمت‌هاي مختلف بدن تاثير بگذارد از مهم‌ترين قسمتي كه اتانول روي آن تاثير مي‌گذارد، مغز است. با تاثير الكل روي بافت مغز، سيستم عصبي تحت‌الشعاع قرار گرفته و عملكرد آن كند مي‌شود كه همين موضوع علائمي مثل اختلالات خلقي و عدم تعادل را ايجاد مي‌كند. اگر شما با چنين افرادي برخورد داشته‌ايد حتما ديده‌ايد كه تفسير آنها از خود و محيط پيرامونشان تحت تاثير مصرف الكل تفسيري غلط و گاهي غيرقابل درك است. از مهم‌ترين علائم چنين افرادي تلوتلو خوردن است كه در نتيجه عدم تعادل به وجود مي‌آيد.

مراجعه به اورژانس در چه شرايطي الزامي است؟
مصرف اتانول در درازمدت مي‌تواند باعث بروز عوارض جدي و گاهي خطرناك شود و چنانچه ميزان مصرف الكل زياد باشد، مجموعه‌اي از علائم در فرد پديدار مي‌شود. اولين علامت خود را به شكل كاهش سطح هوشياري نشان مي‌دهد و به دنبال آن علائمي مثل تهوع، استفراغ و پرادراري نيز پديدار مي‌شود. تهوع و استفراغ و پرادراري خود مي‌تواند باعث عوارض ديگري در شخص شود كه در حقيقت اين عوارض، مشكلات ثانويه مصرف اين مواد محسوب مي‌شوند. معمولا در مسموميت با اتانول هوشياري آنقدر كاهش پيدا نمي‌كند كه پزشكان مجبور باشند براي كنترل راه هوايي اقدام خاصي انجام دهند ولي در هر صورت زماني كه هوشياري بر اثر مصرف بسيار زياد الكل خيلي افت پيدا كرده باشد و استفراغ‌هاي غيرقابل كنترل هم بر عوارض در شخص اضافه شود، اينجاست كه جان فرد مسموم در معرض خطر قرار مي‌گيرد و حتما بايد در اسرع وقت به اورژانس مراجعه كرد.
گاهي ديده شده كه چنين افرادي دچار افت قند خون مي‌شوند، چراكه بدن به جاي اين كه قند خون را بسوزاند، الكل را مصرف مي‌كند و الكل در چرخه متابوليسم بدن ايجاد اختلال كرده و همين باعث افت قند خون شده و پيامد آن در پاره‌اي اوقات عوارضي مثل عارضه مغزي و كاهش سطح هوشياري و اختلال تكلم و در نهايت حتي مي‌تواند شخص به كما برود.
در بيشتر موارد چنانچه فرد در نتيجه مصرف الكل (اتانول)‌ دچار مسموميت شود، مهم‌ترين اقدامات درماني لازم براي او تحت نظر بودن در مراكز درماني و جبران مايعات از دست رفته و كنترل تهوع و استفراغ و قند خون و در صورت نياز جبران قند خون است.
از آنجا كه اتانول در بدن بسرعت متابوليزه مي‌شود و بعد از چند ساعت اثري از الكل در بدن نخواهد بود، بنابراين عوارض به همان سرعتي كه ايجاد مي‌شود تقريبا به همان سرعت هم از بين مي‌روند. مصرف طولاني‌مدت اتانول، مي‌تواند باعث اختلالات كبدي در فرد شود كه اين اختلالات هرچند در مراحل اوليه با قطع الكل قابل برگشت است ولي بتدريج كه مصرف الكل ادامه پيدا كند اين ضايعات غيرقابل برگشت شده و پيامد آن از كار افتادن كبد است. ازجمله ديگر ضايعاتي كه در نتيجه مصرف مزمن الكل محتمل است، ضايعات كليوي است كه البته آمار ضايعات كليوي به مراتب كمتر از ضايعات كبدي است.
از ديگر عوارضي كه مصرف زياد الكل بخصوص در فصل سرما ايجاد مي‌كند، سرمازدگي و يخ‌زدگي است.
چرا كه با مصرف الكل فرد دچار عدم تعادل و كاهش سطح هوشياري مي‌شود و او در چنين شرايطي نمي‌تواند از خودش مراقبت كند و در برابر تغييرات دمايي بسرعت دچار عارضه مي‌شود، بر خلاف فرد عادي كه حتي در صورت بي‌هوشي بعد از طي يك دوره اين علائم برايش بروز مي‌كند و در واقع توانايي بدن فرد بي‌هوش براي حمايت و تامين سلامت به مراتب بيشتر از فرد معتاد به الكل است.
مصرف الكل در فصل سرد سال خيلي بيشتر از ديگر فصول است، زيرا به دليل سرعت بالاي متابوليزه آن در بدن و حتي خيلي سريع‌تر از قند خون، فرد با مصرف آن دچار گر گرفتگي شده و درواقع دماي بدنش بالا مي‌رود و همين باعث بالا رفتن آمار مصرف آن در زمستان مي‌شود.
با‌تاثير الكل روي بافت مغز سيستم عصبي تحت‌الشعاع قرار گرفته و عملكرد آن كند مي‌شود كه همين موضوع علائمي مثل اختلالات خلقي و عدم تعادل را ايجاد مي‌كند
بيشترين آمار مصرف الكل در دنيا به كشورهاي سردسيري مثل روسيه و مناطق سردسيري سيبري اختصاص دارد.
مصرف الكل در فصل سرد سال عوارضي به مراتب بيشتر از فصل گرم سال دارد. معمولا بيماراني كه به دليل سرمازدگي به اورژانس مراجعه مي‌كنند، اولين حدس، شك به مصرف الكل است، چراكه مهم‌ترين عارضه مصرف اين ماده سرمازدگي است. بنابراين چنانچه بيماري به دليل سرمازدگي به اورژانس آورده شود، اولين حدس درباره علت سرمازدگي در وي، مصرف الكل است.
افرادي كه به‌آنها به اصطلاح الكليسم يا معتاد به الكل مي‌گويند، در واقع‌ انرژي مورد نياز بدنشان را از الكل مي‌گيرند، يعني به جاي اين كه از مواد قندي ديگر يا از مواد پروتئيني و چربي استفاده كنند و از اين طريق انرژي مورد نياز بدنشان را تامين كنند، صرفا با استفاده از الكل انرژي بدنشان را تامين مي‌كنند. در نتيجه اغلب آنان از سوءتغذيه رنج مي‌برند.
خوشبختانه در كشور ما آمار معتادان به الكل به دلايل مذهبي بسيار نادر است. در حالي كه تعداد معتادان به الكل در بعضي از كشورها از جمله كشورهاي اروپايي و آمريكايي بسيار بالاست.
چنانچه اين افراد تصميم به ترك اعتياد داشته باشند، بايد بدانند كه قطع الكل به صورت ناگهاني مي‌تواند بسيار خطرناك باشد و توصيه به آن نمي‌شود و چنانچه فرد الكلي به يكباره مصرف آن را قطع كند، طيف وسيعي از علائم مثل بي‌قراري و تشنج را به دنبال خواهد داشت. بنابراين براي ترك الكل بايد جانب احتياط را رعايت كرد و تحت شرايط و تدابير خاصي اقدام به ترك كرد.
عوارض غيرقابل برگشت مصرف متانول
شخصي كه مشكوك به مصرف متانول باشد حتي به مقدار بسيار كم، حتما بايد در اسرع وقت به بيمارستان منتقل شود، چرا كه با مصرف متانول بر خلاف اتانول كه علائم آن پس از مصرف به سرعت در فرد ظاهر مي‌شود، علائم با تاخير بروز مي‌كند. يعني به عنوان مثال اگر علائم اتانول ظرف مدت چند دقيقه تا چند ساعت ظاهر شود، در متانول علائم بعد از 6 تا 12 ساعت به وجود مي‌آيد و چنانچه متانول همراه با اتانول (نوعي از مشروب با ناخالصي)‌ مصرف شده باشد، حتي ممكن است علائم بعد از 24 ساعت شروع شود. به همين دليل وقتي فردي با علائم مصرف الكل صنعتي يا مشروبات ناخالص به مراكز درماني مراجعه مي‌كند، تشخيص مسموميت با الكل صنعتي خيلي دشوار خواهد بود و همين مساله يكي از موارد خطرناك درباره مسموميت با الكل تقلبي است. از مهم‌ترين علائم مسموميت با متانول يا الكل صنعتي، بي‌قراري فرد مسموم است در حالي كه در مصرف مشروبات غيرتقلبي فرد دچار سرخوشي و به عبارتي مستي مي‌شود. سپس با گذشت زمان علائم كاهش سطح هوشياري در فرد بروز مي‌كند تهوع، استفراغ و دل‌درد نيز از ديگر علائم مصرف الكل تقلبي است، ولي از آنجايي كه اين علائم ممكن است مثلا 24 ساعت بعد از مصرف خود را نشان دهد حتي خود فرد مسموم در پاسخ به سوال پزشك كه آيا چيز خاصي مصرف كرده يا خير با تصور اين كه اين علائم نمي‌تواند به دليل مصرف الكل باشد از گفتن آن امتناع مي‌كند و در حقيقت همين مساله روند تشخيص و درمان لازم را كند كرده و به تاخير مي‌اندازد.
آنچه درباره اين بيماران باعث تاسف است، عوارض غيرقابل برگشتي است كه اين ماده روي شبكه عصبي آنان مي‌گذارد. اين عوارض در جاهاي مختلف بدن مي‌تواند ظاهر شود مثل شبكيه چشم كه كوري را به همراه دارد و غيرقابل برگشت است، اثر روي مغز كه در نتيجه كاهش خونرساني به مغز به وجود مي‌آيد و ضايعاتي دائمي مثل سكته مغزي كه در فرد ايجاد مي‌كند و از ديگر علائم آن مي‌توان به كاهش دائمي هوشياري در فرد اشاره كرد.
از خصوصيات اين افراد، اختلالات خلقي است كه در نتيجه ضايعات مغزي در آنها ايجاد مي‌شود. اين ماده سمي همچنين روي كليه‌ها اثر گذاشته و مي‌تواند آنها را از كار بيندازد.
بدن در حالت طبيعي و براي ادامه حيات و فعاليت داراي سيستم خونرساني در شرايط خنثي از نظر اسيديته است، اما بلايي كه اين الكل‌ بر سيستم خونرساني بدن مي‌آورد، اين است كه اسيديته خون را به سمت اسيدي شدن پيش مي‌برد كه اين خود عاملي براي شروع عوارض مهم در بدن است.
اين روزها در بعضي از مهماني‌ها از مشروبات الكلي حاوي مواد توهم‌زا استفاده مي‌كنند كه مي‌تواند بسيار كشنده باشد. اغلب اين افراد پس از مصرف، دچار اختلالات الكتروليتي شده و املاح خونشان در نتيجه جنب و جوش و فعاليت زياد، دستخوش تغييرات مي‌شود. همچنين تعريق زياد و افزايش ادرار باعث از دست رفتن بخش زيادي از آب بدنشان مي‌شود. بنابراين آنها دچار بي‌قراري و اختلال تنفسي مي‌شوند.
درمان چنين بيماراني بسيار مشكل و پيچيده است، زيرا از يك طرف بايد آنها را آرام كرد و از طرف ديگر راه‌هاي هوايي‌شان بايد كنترل شود و از همه بدتر نداشتن شرح حال درست از بيمار، پروسه درمان را پيچيده‌تر مي‌كند.
با توجه به سرعت جذب الكل از طريق مخاط بدن و حتي در خيلي موارد از روي پوست، شما نمي‌توانيد هيچ كمكي به چنين افرادي كنيد. برخي به غلط بر اين باورند كه با تحريك به استفراغ و بيرون آوردن الكل از معده آنان مي‌توانند كمك موثرتري براي نجاتشان بكنند، در حالي كه بايد بدانيد به دليل سرعت بالاي جذب الكل از طريق مخاط و حتي در خيلي موارد از طريق پوست، تحريك به استفراغ هيچ كمكي به او نمي‌كند، زيرا تا رسيدن الكل به معده تقريبا 80 درصد الكل توسط مخاط جذب مي‌شود و عملا اين كار هيچ كمكي به فرد مسموم نمي‌كند.
پادزهر متانول، اتانول است اما دانستن اين قضيه نبايد شما را گمراه كند و اگر شك به مصرف متانول در فردي داشتيد به او اتانول بدهيد، چراكه عملا با كم كردن سطح هوشياري وي، فرد مستعد اتفاقات بعدي مثل در خطر افتادن راه هوايي و تنفس مي‌شود، بنابراين تنها كمكي كه مي‌توانيد براي فرد مسموم تا رسيدن اورژانس انجام دهيد، اين است كه اگر بيمار دچار افت هوشياري يا تهوع و استفراغ مكرر شد، او را به پهلو بخوابانيد تا استفراغ، راه هوايي او را مسدود نكند.
آمارها چه مي‌گويند
به دليل منع مصرف الكل در دين اسلام و مجازات‌هايي كه براي آن در نظر گرفته است، خيلي از خانواده‌ها در مراجعه به اورژانس به دليل مصرف الكل از اقرار به مصرف آن خودداري مي‌كنند و در نهايت با شك پزشك و انجام آزمايش لازم به تشخيص مي‌رسند كه معمولا تشخيص آن به دليل سرعت بالاي متابوليزه الكل در خون بسيار دشوار است و شايد تنها با آزمايش ادرار و با توجه به علائم خاصي قابل تشخيص باشد. بنابراين آمار دقيقي در اين رابطه وجود ندارد، ولي مراجعات مكرري كه در اورژانس به دليل مصرف الكل تقلبي ديده مي‌شود و با توجه به اخبار رسانه‌ها شايد بتوان گفت كه چند وقتي است زنگ خطر در ارتباط با اين معضل اجتماعي به صدا درآمده است. به عنوان مثال همين سال گذشته بود كه حدود 30 نفر از هموطنانمان به دليل مصرف الكل تقلبي فوت كردند، تعداد زيادي از آنان نيز دچار نارسايي كليوي شدند كه آنها را تا آخر عمر درگير دياليز خواهد كرد و تعداد قابل ملاحظه‌اي از آنها بينايي‌شان را از دست دادند.
منبع
http://noorportal.net/394/597/670/44695.aspx